رادیولوژی
رادیولوژی چیست و چه کاربردی دارد؟
رادیولوژی یا علم تصویربرداری، شاخه‌ای از پزشکی است که با انرژی تابشی در تشخیص و درمان بیماری‌ها سر و کار دارد. رادیولوژی که همچنین به عنوان تصویربرداری تشخیصی نیز شناخته می‌شود، ابزاریست که پزشکان می‌توانند توسط آن، آنچه را که در بدن اتفاق می‌افتد دیده و درک کنند.
قبل از ظهور رادیولوژی، فقط با مرگ بیمار، پزشکان می‌توانستند ارگان‌های داخلی را مورد بررسی قرار دهند. پزشکان فقط می‌توانستند سطوح بدن را معاینه کنند، به اندام‌ها و بافتهای داخلی گوش دهند و به خروجی‌های مختلف بدن نگاه کنند، اما ساختارهای داخلی بیشتر پنهان بودند.
در رادیولوژی از اشعه استفاده شده و از تصاویر استفاده نمی‌شود. این نوع تصویربرداری مستقیما از اشعه یونی استفاده می‌کند. به طور کلی می‌توان گفت رادیولوژی یک تخصص در پزشکی است که به تولید تصاویر داخلی بدن از طریق عوامل مختلف فیزیکی، میدان مغناطیسی و غیره می‌پردازد و از این تصاویر برای تشخیص و در حد کمتری برای پیش آگاهی و درمان بیماری‌ها استفاده می‌کند.
هدف از رادیولوژی تشخیص مشکلات داخلی، جلوگیری از ایجاد صدمه و درد است؛ زیرا پزشکان را قادر می‌سازد تا بیماری‌ها را سریع‌تر و دقیق‌تر تشخیص دهند. این شاخه از پزشکی تخصصی از تجهیزات و طیف وسیعی از تکنیک‌ها برای گرفتن تصاویر از داخل بدن، استفاده می‌کنند.
رادیولوژیست
پزشک متخصص در زمینه رادیولوژی، "رادیولوژیست" نامیده می‌شود. رادیولوژیست‌ها برای کمک به تشخیص و معالجه شرایط مختلف یا آسیب دیدگی‌ها را در تصاویری مانند تصاویر گرفته شده با اشعه ایکس تجزیه و تحلیل می‌کنند.
رادیولوژی پزشکی برحسب این که از چه عاملی در آن استفاده می‌شود به دو رشته تخصصی بزرگ تقسیم می‌شود:
- یکی پزشکی هسته‌ای که اساس کار آنها روی مواد رادیواکتیو است
- و دیگری رادیولوژی که مبنای آن اشعه ایکس و ویژگی‌های گوناگون آن است
در ادامه قصد داریم به معرفی و بررسی رادیولوژی و نقش آن در تشخیص و درمان بیماری‌ها بپردازیم.
رادیولوژی از کجا آغاز شد؟
کشف اشعه ایکس توسط ویلهلم کنراد رونتگن، همزمان با آغاز Musculoskeletal Radiology بود؛ به طوری که اولین رادیوگرافی از انسان، از دست خانم Bertha، همسر رونتگن، در ۲۲ دسامبر ۱۸۹۵ به عمل آمد. رونتگن در اولین روز سال ۱۸۹۶ گزارشی از تحقیقات اولیه خود و اولین تصویر X-Ray به دانشگاه‌های اروپا فرستاد که باعث شور و هیجان خاصی شد. در ۱۳ ژانویه در یک نمایش اختصاصی و غیررسمی، دستاورد خود را به نمایش گذاشت.
بعد از اصرارهای زیاد از طرف دانشگاه‌ها، رونتگن در ۲۳ ژانویه ۱۸۹۶ در سالن سخنرانی انستیتو فیزیک Wurzburg در همان ساختمانی که در ۱۸ نوامبر ۱۸۹۵ اشعه ایکس را کشف کرده بود در مورد کشف خود سخنرانی کرده و از دست پروفسور آقای von Kolliken، رادیوگرافی کرد که باعث شد پرفسور رونتگن را مورد تمجید و ستایش قرار بدهد و پیشنهاد کرد که پدیده جدید را "اشعه رونتگن" بنامند.
بنابراین توسط تصویربرداری از دست با استفاده از اشعه ایکس، رشته تخصصی پزشکی رادیولوژی و زیر رشته تخصصی Musculoskeletal Radiology همزمان به وجود آمدند.
اساس کار رادیولوژی
شکل کلی دستگاه‌های رادیولوژی بسته به اینکه به چه منظوری (تشخیصی یا درمانی) ساخته شده باشند، فرق می‌کند. ولی به طور کلی در یک دستگاه رادیولوژی عمومی لامپ تولیدکننده‌ی اشعه ایکس با بازویی به پایه‌ای که می‌تواند در مسیرهای مختلف حرکت کند وصل شده تا بتوان اشعه ایکس را به طور دلخواه در جهات متفاوت متمرکز نمود. در این دستگاه‌ها، گذشته از امکاناتی که برای پرتو درمانی و یا تابش پرتوها برای عکسبرداری‌ها فراهم شده است، گاهی وسایلی نیز برای رؤیت همزمان تصویر قسمتی از بدن که مورد تابش اشعه قرار گرفته، استفاده می‌شود.
در رادیوگرافی با تنظیم شرایط الکتریکی تابش پرتو رنتگن و قرار دادن فیلمی در مسیر خروج پرتوها و در عین حال به کار بستن وسایل فرعی برای جمع و جور نمودن تابش می‌توان از حالات سلامت و یا مرضی قسمتی از بدن مدرک مطمئنی برای مطالعه در دست داشت. منظور از عکس یا رادیوگرافی ساده، عکسی است که بدون کاربرد یک ماده خارجی به بدن گرفته می‌شود. در این روش، تفکیک حدود اعضا از یکدیگر مشکل خواهد بود. در رادیوگرافی با مواد کنتراست، با وارد نمودن مواد خارجی به بدن که نسبت به بافتهای نرم تراکم متفاوتی داشته باشند، رنگ یکنواخت آن قسمت را به هم زده و تمایز رنگ‌ها حاصل می‌شود.
با توجه به اینکه رادیولوژی با اهداف و منظورهای متفاوتی انجام می‌شود، شکل کلی دستگاه نیز بر اساس کارآیی آن متفاوت می‌باشد؛ اما در حالت کلی در تمام آنها کامپیوتر وجود دارد که اشعه ایکس را تولید می‌کند و توسط پایه‌ای که به آن متصل است در جهت‌های مختلف حرکت می‌کند .همچنین وسایلی در کنار آنها استفاده می‌شود که می‌توان توسط آنها، آن قسمت از بدن را که مورد تابش اشعه ایکس قرار می‌گیرد، مشاهده نمود.
کاربرد رادیولوژی
معمولا اولین ارزیابی از بیمار، رادیولوژی است. رادیولوژی می‌تواند اختلالات مختلفی را تشخیص دهد که شامل موارد زیر می‌باشند:
- آسیب‌شناسی‌هایی که باعث کمردرد می‌شوند به جز امکان تشخیص آسیب‌شناسی مکانیکی ستون فقرات
- تغییرات در شکل ستون فقرات که در آن رادیولوژی می‌تواند به طور دقیق تعداد درجه انحنا را مشخص کند
- لغزش مهره‌ی کمر یا ستون فقرات مانند اسپیدیلولیستزیس و آرتروز
- عکس از ریه که در واقع شناسنامه سلامت فرد است
- عکس‌های رنگی با کنتراست از مری، معده، کلیه و…
- بررسی‌های ساده و سریع از شکم، مری، معده، روده، کلیه‌ها، لوزه سوم، سنگ‌های کلیه و…
- تشخیص شکستگی‌ها که از بهترین روش‌های تشخیصی است
- عکس‌های رنگی با کنتراست
نکته‌ی قابل توجه این است که رادیولوژی معمولی اجازه تشخیص شکاف‌ها، برآمدگی‌ها یا دیسک‌های فتق و فیبروز بعد از عمل را نمی‌دهد.
انواع رادیولوژی
این شاخه از پزشکی را می‌توان به چهار بخش گسترده تقسیم نمود که شامل رادیولوژی تشخیصی، رادیولوژی مداخله، انکولوژی رادیولوژی و فیزیک پزشکی می‌باشد.
1. رادیولوژی تشخیصی
رادیولوژی تشخیصی شامل رادیولوژی عمومی مغز و اعصاب، اسکلتی عضلانی، قفسه سینه، شکمی، کودکان و پستان می‌باشد و در مورد مشکلاتی که درون ساختار بدن برای فرد اتفاق افتاده است به پزشک اطلاعاتی داده و در تشخیص بیماری کمک می‌کند.
رادیولوژی تشخیصی خود شامل شاخه‌های مختلفی مانند سی تی اسکن، ام آر آی، MRA، فلوروسکوپی، ماموگرافی و سونوگرافی و همچنین پزشکی هسته‌ای می‌باشد.
2. رادیولوژی مداخله‌ای
رادیولوژی مداخله‌ای نوعی روش است که پزشکان از تصویربرداری پزشکی برای ارائه درمانی به افراد دارای شرایط غیرسرطانی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، رادیولوژیست مداخله‌ای می‌تواند از تصویربرداری پزشکی برای پشتیبانی از یک عمل جراحی استفاده کند، به طوری که برای هدایت عمل از روش‌هایی استفاده می‌کنند که معمولاً با سوزن یا لوله‌های باریک به نام کاتر انجام می‌شود.
برخی از این روش‌ها برای فرایندهای کاملاً تشخیصی به عنوان مثال آنژیوگرافی انجام می‌شود؛ در حالی که برخی دیگر به عنوان بخشی از درمان‌های خاص مثال آنژیوپلاستی صورت می‌گیرد.
تصاویر راهنما به رادیولوژیست این امکان را می‌دهند تا ابزارها را از طریق بدن به سمت مناطقی که مورد معالجه قرار می‌گیرند، هدایت کنند. این روش با، به حداقل رساندن آسیب جسمی بیمار، میزان بهبودی را افزایش و طول مدت بستری بعد از عمل را کاهش می‌دهد.
هدف از پاتولوژی مداخله‌ای تشخیص و یا درمان پاتولوژی‌ها با تکنیک حداقل تهاجمی می‌باشد. این روش با استفاده از تکنیک‌های مختلف تصویربرداری به عنوان مثال اشعه ایکس، سونوگرافی، رزونانس مغناطیسی، سی تی اسکن می‌تواند با هدایت ابزارهای کوچک مانند سوند و موارد مشابه از طریق رگ‌های خونی طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها را درمان کند.
از آنجا که فقط برش‌های کوچک پوستی ایجاد می‌شود، خطرات آن کم بوده و زمان بهبودی معمولاً در مقایسه با سایر روش‌ها بسیار اندک است.
از دیگر موارد استفاده از رادیولوژی مداخله‌ای می‌توان موارد زیر را نام برد:
- نمونه‌برداری یا بیوپسی از پستان که تحت گاید سونوگرافی و یا استریوتاکسی انجام می‌شود
- قراردادن کاتر وریدی
- آمبولیزاسیون کردن برای درمان سرطان‌ها
- کنترل کردن خونریزی توسط آمبولیزاسیون
- نمونه‌برداری از اندام‌هایی مانند ریه و تیروئید
- درمان سرطان‌ها
- مداوای کمردرد
- درمان مشکلاتی که مربوط به کبد و کلیه می‌باشد
3. انکولوژی رادیولوژی
یک متخصص انکولوژیست از پرتونگاری برای معالجه سرطان استفاده می کند. این روش درمانی شامل استفاده از پرتودرمانی با انرژی بالا برای آسیب رساندن به سلول های سرطانی است که از گسترش بیشتر آنها جلوگیری می کند.
این روش همچنین می تواند به کاهش علائم کمک کند یا در برخی موارد، بیماری را به طور کامل درمان کند.
4. فیزیک پزشکی
فیزیک دانان پزشکی از درک خود در مورد فیزیک برای کمک به تشخیص پزشکی استفاده می کنند. به عنوان مثال، آنها می توانند در مورد جنبه های فنی تصویربرداری پزشکی مشاوره دهند تا از امنیت بیماران و اثر بخشی نتایج اطمینان حاصل شود.
برخی از فیزیکدانان پزشکی نیز محقق هستند و در توسعه فناوری جدید پزشکی نقش دارند. فیزیکدانان پزشکی دستگاه های بسیاری را توسعه داده اند که امروزه پزشکان معمولاً از آنها استفاده می کنند، مانند تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی ( MRI).
خطرات رادیولوژی و نکات ایمنی:
امواج پونیزه شده قدرت نفوذ و تخریب بالایی دارند که تابش مداوم و مکرر آن منجر به تخریب بافتهای سلولی می گردد. بنابراین عایق بندی کامل محل و استفاده از محافظ های سربی برای افراد الزامی است. همچنین با پیشرفت تکنولوژی، رادیولوژی نیز دچار تحولاتی شد که از آن جمله ظهور رادیولوژی دیجیتال را باید نام برد.
در رادیولوژی دیجیتال مقدار دوز دریافتی اشعه و تکرار آن پایین بوده و تصاویر کیفیت بالاتری دارند بنابراین بیماران مدت زمان کمتری در معرض اشعه قرار می گیرند. همچنین تصاویر گرفته شده در رادیولوژی دیجیتال، قابلیت آرشیو داشته که از تکرار عکسبرداری جلوگیری می کند.
کلینیک‌های زیرمجموعه :
